Uydurma Hadisler ve Olumsuz Etkileri

Hadis tarihiyle ilgili eserler okunduğunda görüleceği üzere çok çeşitli nedenlerle hadis uydurulmuştur. Mesela; 1. Siyasî amaçlar için hadis uydurulmuştur. 2. İtikâdî ihtilaflar nedeniyle hadis uydurulmuştur. 3. Zındıklar hadis uydurmuşlardır. 4. Irk, belde ve mezhep taassubu nedeniyle hadis uydurulmuştur. 5. Kıssacı ve hikâyeci vaizler hadis uydurmuşlardır. 6. İbadeti teşvik ve günahtan sakındırma amaçlı hadis uydurulmuştur. 7. Şahsî çıkar amaçlı hadis uydurulmuştur. (Musa, Bağcı, Hadis Tarihi, Ankara Okulu Yay., 2013, s. 143-159)

İşte hadis âlimleri bu gibi kimselere karşı gerekli tedbirleri almışlardır. O tedbirlerden bazıları şöyledir: 1. Hadis âlimleri hadis aldıkları râvîlerin kimliklerini hâl ve gidişatlarını araştırmış ve onlara rivayet ettikleri hadisleri kimden aldıklarını sormuşlardır. 2. Sıhhatini tespit ettikleri hadisleri daha sistemli bir şekilde geniş hacimli kitaplarda toplamış ve emin şekilde muhafaza edilmelerini sağlamışlardır. 3. Bu faaliyetler neticesinde hadisin rivayet ve tahammül kaidelerini, râvîlerin şartlarını, cerh ve tadilin hükümlerini tespit eden yeni bir ilim dalı teşekkül ettirmişlerdir. 4. Müslümanların başvuracağı sahih hadis kitaplarının telifine hız vermişlerdir.

Bu hadis âlimleri tespit edebildikleri uydurma hadisleri şu eserlerde toplamışlardır:

1. Makdisî (ö. 507/1130) Tezkiratu’l-Mevzûât. 2. İbnu’l-Cevzî (ö. 597/1200) el-Mevzûât. 3. Ömer el-Mevsılî (ö. 622/1225) el-Muğnî ani’l-Hıfzı ve’l-Kitab. 4. Sağânî (ö. 650/1252) el-Mevzûât. 5.  İbn Teymiyye (ö. 728/1328) er-Risâle fî Ehâdîsi’l-Mevzûa. 6. Suyûtî (ö. 911/1505) el-Leâli’l-Masnûa fi’l-Ehâdisi’l-Mevzûa. 7. İbn Arrak (ö. 963/1556), Tenzîhu’ş-Şerîa ani’l-Ahbâri’ş-Şenîati’l-Mevzûa. 8. Fettenî (ö. 986/1578) Tezkiratu’l-Mevzûât. 9. Ali el-Kârî (ö. 1014/1605) Mevzûâtu’l-Kübrâ/ el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahbâri’l-Merfûa. 10. eş-Şevkânî (ö. 1250/1832) el-Fevâidu’l-Mecmûa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzûa. 11. el-Leknevî (ö. 1304/1886) el-Asaru’l-merfûa fi’l-Ahbâri’l- Mevzûa.

Öte yandan bu uydurma hadislerin İslam’a ve Müslümanlara çok olumsuz etkileri olmuştur. Onlardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz: 1. Hadis âlimleri daha faydalı bilgiler üretmek amacıyla harcayacakları zamanı, uydurma hadisleri tespit etmeye ve onlarla mücadele etmeye harcamışlardır. 2. Bu mevzû hadisler helali haram, haramı helal göstermek suretiyle dinî hükümleri tahrif etmiştir. 3. Uydurma hadisler Müslümanlar arasındaki ayrılığı ve çatışmayı körüklemiştir. Bu parçalanma arttıkça her grup kendini haklı gösterecek daha başka hadisler uydurmuştur. 4. Bu hadisler İslam dinini kabul etmeye eğilimli olanları ve cahil Müslümanları dinden soğutmuştur. 5. Müslümanları dine teşvik etmek ve onları kötülüklerden uzaklaştırmak maksadıyla uydurulan sözler, ya yaptığı en küçük iyiliğe güvenerek Müslümanları tembelliğe itmiş ya da günahlarının affedilmeyeceği düşüncesiyle onları ümitsizliğe sevk etmiştir. 6. Dünya sevgisi, kadın, mal, evlat aleyhine uydurulmuş hadislerin tesiriyle bazı Müslümanlar dünyayı bir kenara bırakmış, Allah’a giden yolda engel olur düşüncesiyle mal, mülk, evlat ve aileyi terk ve ihmal etmişlerdir. 7. Mevzû hadisleri vaaz ve nasihatlerine sermaye yapan menfaatçi kıssacılar halkın cahil, tembel, sorumsuz, duyarsız, nemelazımcı ve anlayışsız kalmasına büyük ölçüde sebep olmuşlardır. (Ayrıntılar için bkz. Hadis Tarihi ve Usûlü, Editör: Selahattin Polat, s. 274.)

Sonuç olarak, hadis âlimlerinin yaptıkları bu ve benzeri faaliyetler elbette yeterli değildir. Eğer Hz. Peygamber ve İslam dini gelecek nesillere doğru tanıtılmak isteniyorsa eldeki zengin külliyattan istifade edilerek sened ve metin tenkidi faaliyetlerine aralıksız devam edilmelidir. Yani; yeni mezvuât kitapları hazırlanmalı ve bu çalışmalar kıyamete kadar güçlü bir ekip tarafından aralıksız yürütülmelidir. Bunun için ülkenin dört bir yanında “Hadis Araştırma Merkezleri” kurulmalı ve binlerce hadis âlimi buralarda istihdam edilmeli ve bunlar gece gündüz “kaliteli ilmi eserler üretmek için” canla başla çalışmalıdır. Aksi takdirde Hz. Peygamber’i sevme ve onu doğru tanıtma iddiası kanaatimizce içi boş bir söylemden öte hiçbir anlam taşımayacaktır. (31.07.2015)

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Emin SEYHAN      

Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi